เลขโรมัน

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

ระบบเลขตามพัฒนาการ
เลขฮินดู-อารบิก
อารบิกตะวันตก อารบิกตะวันออก เขมร มอญ	อินเดีย พราหฺมี ไทย
เลขเอเชียตะวันออก
จีน ญี่ปุ่น	เกาหลี
เลขตัวอักษร
แอ็บยัด อาร์เมเนีย ซีริลลิก กีเอส	ฮีบรู ไอโอเนียน/กรีก สันสกฤต
ระบบอื่นๆ
แอตติก อีทรัสคัน โรมัน	บาบิโลเนีย อียิปต์ มายา
รายชื่อระบบเลข
ระบบเลขตามฐาน
เลขฐานสิบ (10)
2, 4, 8, 16, 32, 64
3, 9, 12, 24, 30, 36, 60, อื่นๆ
ด • พ • ก

เลขโรมัน เป็นระบบตัวเลขที่ใช้ในโรมโบราณ เลขโรมันถือเป็น ระบบเลขไม่มีหลัก หมายความว่า ไม่ว่าจะเขียนตัวเลขแต่ละตัวไว้ ณ ตำแหน่งใดของค่าตัวเลขนั้นจะมีค่าคงที่เสมอ ระบบเลขโรมันมีสัญลักษณ์ที่ใช้กันดังนี้

I หรือ i มีค่าเท่ากับ 1

V หรือ v มีค่าเท่ากับ 5

X หรือ x มีค่าเท่ากับ 10

L หรือ l มีค่าเท่ากับ 50

C หรือ c มีค่าเท่ากับ 100

D หรือ d มีค่าเท่ากับ 500

M หรือ m มีค่าเท่ากับ 1,000

นอกจากนี้ ยังมีสัญลักษณ์อื่นที่ไม่ได้ใช้ในระบบเลขโรมันปัจจุบัน แต่ปรากฏอยู่ในรหัสยูนิโคด ดังนี้

ↀ (U+2180) มีค่าเท่ากับ 1,000

ↁ (U+2181) มีค่าเท่ากับ 5,000

ↂ (U+2182) มีค่าเท่ากับ 10,000

ↇ (U+2187) มีค่าเท่ากับ 50,000

ↈ (U+2188) มีค่าเท่ากับ 100,000

[แก้]การเขียนเลขโรมัน

การเขียนเลขโรมัน สามารถเขียนแทนเฉพาะจำนวนเต็มบวกเท่านั้น เนื่องจากในสมัยก่อนโรมยังไม่มีสัญลักษณ์แทนเลขศูนย์หรือเลขทศนิยม^[1] โดยให้เขียนจากสัญลักษณ์ที่มีค่ามากแล้วลดหลั่นกันไปยังสัญลักษณ์ที่มีค่าน้อย เช่น

• MCCCXXV มีค่าเท่ากับ 1,000 + 300 + 20 + 5 = 1,325
• MMMDLXVII มีค่าเท่ากับ 3,000 + 500 + 60 + 7 = 3,567

ถ้าเขียนสัญลักษณ์ที่มีค่าน้อยกว่าไว้ด้านหน้าสัญลักษณ์ที่มีค่ามากกว่า ค่าของจำนวนที่ได้จะมีค่าเท่ากับจำนวนที่มีค่ามากลบด้วยจำนวนที่มีค่าน้อย และจะเขียนสัญลักษณ์เพียงคู่เดียวในแต่ละหลักเท่านั้น เช่น

• IX มีค่าเท่ากับ 10 − 1 = 9
• XL มีค่าเท่ากับ 50 − 10 = 40
• MCMLXXVII มีค่าเท่ากับ 1,000 + (1,000 − 100) + 70 + 7 = 1,977
• MMCDLXVIII มีค่าเท่ากับ 2,000 + (500 − 100) + 60 + 8 = 2,468

จำนวนที่มีค่าเกินกว่าที่กำหนดไว้ตามสัญลักษณ์ดังกล่าว จะเขียน บาร์ (ขีด) ไว้บนสัญลักษณ์เหล่านี้ ซึ่งหากบาร์ถูกกำหนดไว้บนสัญลักษณ์ใด สัญลักษณ์นั้นจะแทนจำนวนซึ่งมีค่าเท่ากับสัญลักษณ์นั้นคูณด้วย 1,000 เช่น

• V มีค่าเท่ากับ 5 × 1,000 = 5,000
• X มีค่าเท่ากับ 10 × 1,000 = 10,000
• L มีค่าเท่ากับ 50 × 1,000 = 50,000
• C มีค่าเท่ากับ 100 × 1,000 = 100,000
• D มีค่าเท่ากับ 500 × 1,000 = 500,000
• M มีค่าเท่ากับ 1,000 × 1,000 = 1,000,000

โดยปกติแล้ว การเขียนเลขโรมันจะไม่เขียนสัญลักษณ์เดียวกันอยู่ติดกันตั้งแต่ 4 ตัวขึ้นไป ยกเว้นบนหน้าปัดนาฬิกา ที่จะใช้ IIII แทนเวลา 4 นาฬิกาหรือ 16 นาฬิกา เพื่อป้องกันความสับสนในการอ่านเวลา

[แก้]ตัวอย่างการเขียนเลขโรมัน

เลขโรมัน	เลขอารบิก	ค่าของตัวเลข	เลขโรมัน	เลขอารบิก	ค่าของตัวเลข
I	1	หนึ่ง	C	100	หนึ่งร้อย
II	2	สอง	CC	200	สองร้อย
III	3	สาม	CCC	300	สามร้อย
IV	4	สี่	CD	400	สี่ร้อย
V	5	ห้า	D	500	ห้าร้อย
VI	6	หก	DC	600	หกร้อย
VII	7	เจ็ด	DCC	700	เจ็ดร้อย
VIII	8	แปด	DCCC	800	แปดร้อย
IX	9	เก้า	CM	900	เก้าร้อย
X	10	สิบ	M	1,000	หนึ่งพัน
XI	11	สิบเอ็ด	MM	2,000	สองพัน
XII	12	สิบสอง	MMX	2,010	สองพันสิบ
XX	20	ยี่สิบ	MMDLIII	2,553	สองพันห้าร้อยห้าสิบสาม
XXX	30	สามสิบ	MMM	3,000	สามพัน
XL	40	สี่สิบ	MMMCMXCIX	3,999	สามพันเก้าร้อยเก้าสิบเก้า
L	50	ห้าสิบ
LX	60	หกสิบ
LXX	70	เจ็ดสิบ
LXXX	80	แปดสิบ
XC	90	เก้าสิบ

[แก้]อ้างอิง

1. ^ คณิตศาสตร์ออนไลน์ โดย อิเล็กทรอนิกส์ทีม